Kollumerland c.a. (c.a. staat voor cum annexis, "met bijbehoren") is de officiële afkorting voor de gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland en is een gemeente in de provincie Friesland. De gemeente telt 13.094 inwoners (per 30 juni 2008, bron: CBS) op een oppervlakte van 116,35 km².
Per 1 januari 2019 is Kollumerland c.a. samengevoegd met Dongeradeel en Ferwerderadeel en vormen ze samen Gemeente Noardeast-Fryslân.
Wapen Kollumerland c.a.
Kollumerland is de enige Friese gemeente waar behalve Fries ook het Groningse dialect wordt gesproken. Dwars door de gemeente loopt de Gronings-Friese taalgrens. In het westelijke deel van de gemeente (het vroegere Oostbroeksterland) wordt Fries gesproken, de dialecten in het oostelijk deel (het eigenlijke Kollumerland) worden ook wel het Kollumers genoemd en tot het Nedersaksische dialect Westerkwartiers gerekend.
De dorpen waar het Kollumers nog gesproken wordt zijn: Burum, Munnekezijl, Warfstermolen en Kollumerpomp. Het dialect in dit laatste dorp, het Kollumerpompsters wordt als een aparte tak gezien van het Westerkwartiers, hoewel de verschillen met het Kollumers in de loop der tijd minimaal zijn geworden. Omdat het Kollumers ook veel invloeden vanuit het Fries heeft, kan de taal ook deels als Fries dialect worden gezien, waardoor het als een brug wordt gezien tussen het Fries en het Nedersaksisch. In de hoofdplaats Kollum spreekt men een eigen dialect, het zogenaamde Kollumers. Dit is een variant van het Stadsfries.
De plaats Kollum bestond ongeveer 750 na Christus slechts uit een kleine nederzetting, Colheim, later ook wel de Kollumerterp, geheten. Tot en met de 14e eeuw was het gebied onderdeel van de gemeente Dantumadeel. Daarna ontstonden twee grietenijen: Oostbroeksterland, ten westen van Dantumadeel en Kollumerland, rondom de plaats Kollum. In 1443 voegden beide grietenijen zich bij de provincie Groningen.
In 1497 nam Albrecht van Saksen het bewind in Friesland over en verbrak de verhoudingen met Groningen. De vernederde vetkopers kwamen hierdoor in opstand en zochten hun heil bij de Geldersen. Kollumerland sloot zich tussen 1515 en 1523 aan bij de Geldersen, waarna het weer terugkeerde bij Friesland. In de loop van de volgende eeuwen is het grondgebied van de gemeente Kollumerland door landaanwinningen en bedijkingen sterk toegenomen. Het nieuw ingepolderde gebied Nieuw Kruisland, ten noordoosten van Kollum (de dorpen Kollumerpomp, Munnekezijl en Warfstermolen), werd aanvankelijk als een zelfstandige grietenij bestuurd. Rond 1578 werd Nieuwkruisland bij Kollumerland gevoegd en was er voor het eerst sprake van Kollumerland en Nieuwkruisland.
1969
In de periode 1811 – 1816 werd Kollumerland verdeeld in drie gemeenten: Kollum, Burum en Westergeest/Oudwoude. Deze in 1816 opgeheven verdeling leeft nog voort in de kadastrale benaming van de diverse gemeentedelen. Door de plaatsing van de laatste caisson is in 1969 de afsluiting van de Lauwerszee een feit geworden. Hierdoor is een boezemmeer ontstaan: het Lauwersmeer, met een oppervlakte van 2200 ha. De gemeente Kollumerland werd vergroot met 2700 ha. en heeft thans een oppervlakte van 11.635 ha. Het achtervoegsel c.a. (cum anexis, met bijbehoren), is sindsdien bijzonder van toepassing.
Open landschap
Het grondgebied van de gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland is 11.635 ha. groot, waarvan 620 ha. water. Het bestaat uit een gevarieerd landschap waar de grens tussen klei- en zandgronden vrijwel dwars doorheen loopt. Aan de westkant van de gemeente ligt Leeuwarden, in het oosten ligt Groningen en in het noorden ligt Dokkum. In het noorden van de Gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland ligt een gedeelte (ongeveer 2700 ha.) van het Lauwersmeergebied. Dit is een prachtig beschermd natuurgebied, Nationaal Park Lauwersmeer.
Lauwersmeer 2004
Tot voor kort nog onder de invloed van de zee, maar toen in 1969 de dijk werd gesloten en de sluizen in gebruik werden genomen was het Lauwersmeer een feit. Aan de slenken, die door het noorden van de gemeente heen lopen is te zien, dat de Lauwerszee veel invloed heeft gehad op het landschap.
Pingo
In noordnoordoostelijke richting gaat het landschap over in het kleipoldergebied, dat in de loop der eeuwen is onttrokken aan de zee. Deze grond is, in tegenstelling tot de grond van de Wouden, zeer vruchtbaar. De vele slenken, zoals de Zijlsterried en de Pompsterried, herinneren nog aan de Lauwerszee van waar de slenken uitlopers zijn.
Coulissen landschap
Meer naar het zuiden ligt Kollum, op de grens van het open weidegebied en de Friese Wouden. Hier gaat het landschap over van kleipoldergebied naar een meer gesloten elzensingellandschap.
Hier zijn het elzen die de percelen omringen. Bij Veenklooster ligt een 46 ha. groot bos. Dit ligt in de Friese Wouden.
Deze variatie in landschap geeft de gemeente een geheel eigen karakter in Noordoost Friesland.
